Muhsin Ertuğrul

Muhsin Ertuğrul (28 Şubat 1892, İstanbul - 29 Nisan 1979, İzmir), Türk tiyatro sanatçısı, yönetmen, oyuncu ve yapımcı.

Devlet Tiyatrosu'nun Kuruluşu

1947'de kurulmakta olan Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğünü yönetmek üzere Ankara Devlet Konservatuvarı Tatbikat Sahnesi'nin başına getirilen Muhsin Ertuğrul, artık sinemadan uzaklaşmaya ve tiyatro alanında çalışmalarını yoğunlaştırmaya başladı. Çeşitli aralıklarla Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü ve İstanbul Şehir Tiyatroları Başrejisörlüğü görevini sürdürdü.

1947'de Ankara'da Küçük Tiyatro, 1948'de Büyük Tiyatro'yu kurdu. "Bir Komiser Geldi" oyunundaki müfettiş rolüyle oyuncu olarak son kez sahnede görünen sanatçı, 1950’de Büyük Tiyatro’da balo yapılmasına karşı çıkınca Demokrat Parti iktidarının tepkisini çekti ve görevinden istifa etti. Sanatçı o yıl, Handan Ertuğrul ile ikinci evliliğini yaptı.

Devlet Tiyatrosu'ndan istifasının ardından Yapı Kredi Bankası'nın çağrısı üzerine İstanbul'a gitti; Küçük Sahne'yi kurup genç sanatçılarla oyunlar yönetti. 

1953 yılında Türk sinemasının ilk renkli filmlerinden biri olan “Halıcı Kız”ı çekti. Büyük başarısızlıkla sonuçlanan bu film, Muhsin Ertuğrul'un son sinema çalışması oldu. 1954'te ikinci kez Devlet Tiyatrosu genel müdürlüğüne getirilince Küçük Tiyatro ve Oda Tiyatrosu'nu açtı (1955). 

İzmir ve Bursa'da Devlet Tiyatrosu, Adana'da şehir tiyatrosu açılmasında emeği geçti (1957). 1958'de görevinden alındı; İstanbul Şehir Tiyatrosu'na başyönetmen olarak atandı.

İstanbul Şehir Tiyatrosu Baş yönetmenliği

Muhsin Ertuğrul, 1958-1966 yıllarında İstanbul Şehir Tiyatrosu'ndaki baş yönetmenlik görevini sürdürdü. Bu dönemde çoğu yurt dışında eğitim görmüş yeni kuşak tiyatrocularla yeni bir dönem başlattı; Üsküdar Tiyatrosu'nu ve Kadıköy Tiyatrosu'nu açtı (1960-61); Rumelihisar temsillerini başlattı; Zeytinburnu Tiyatrosu'nu açtı (1965). 

1964'te Türkiye'de ilk kez Brecht’in bir oyununu ve Shakespeare’in 400. doğum yıl dönümü nedeniyle beş sahnede beş Shakespeare oyununu sahneletti. Bu çalışmaları nedeniyle bazı eleştirilere hedef oldu. 

1966’da İstanbul Belediye Meclisinin kararıyla başrejisörlük kadrosu kaldırıldı. Kamuoyunda, mecliste ve medyada büyük tepkilere yol açan "Muhsin Ertuğrul olayı", Türk tiyatrosuna indirilen bir darbe olarak yorumlandı.

Şehir Tiyatrosu'nda baş yönetmenlik kadrosunun kaldırılmasıyla açıkta kalan Muhsin Ertuğrul, Federal Almanya ve İspanya'daki tiyatro eğitim yöntemlerini incelemeye gitti. 1967'de LCC Tiyatro Okulu'nda sahne dersleri, İstanbul Üniversitesi Gazetecilik Enstitüsü'nde tiyatro eleştirisi dersleri verdi.

23 Aralık - 12 Ocak 1970 arasında 60. sanat yılını büyük programlarla kutlayan Muhsin Ertuğrul'a, 23 Ekim 1971'de Kültür Bakanı Talât Halman'ın çabasıyla Cumhuriyet tarihinde ilk kez bir sanatçıya verilen Devlet Kültür Armağanı takdim edildi. 1974 yılında 82 yaşındaki Muhsin Ertuğrul, Şehir Tiyatroları Genel Sanat Yönetmenliğine atandı. 

Semt tiyatrosu, öğle tiyatrosu, gezici tiyatro gibi çeşitli uygulamalarla yeni bir tiyatro seferberliği başlattı; Gültepe Tiyatrosu'nu ve Bayrampaşa Tiyatrosu'nu açtı (1974-75), Deneme Sahnesi'ni kurdurdu. Ne var ki iç çekişmeler üzerine 1976'da görevi bıraktı. Çeşitli gazete ve dergilerde yazılarını sürdürdü.

Ölümü

Çağdaş Türk tiyatrosunun temelini atan ve geliştiren Muhsin Ertuğrul'a 23 Nisan 1979'da Ege Üniversitesince fahri doktor payesi verildi. Sanatçı, unvanını almak ve sanat yaşamının 70. yıl kutlamalarına katılmak üzere gittiği İzmir'de 29 Nisan günü kalp krizi sonucu yaşamını yitirdi. Cenazesi, İstanbul'da Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.

Ödülleri

• 1923: Türk sineması, ilk uluslararası ödülünü Muhsin Ertuğrul'un Nâzım Hikmet'le birlikte çektiği Leblebici Horhor Ağa adlı filmle kazandı. Film, 2. Venedik Film Festivali'nde Onur Madalyası ile ödüllendirildi.
• 1932: Goethe Madalyası
• 1971: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Kültür Armağanı
• 2023: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Vefa Ödülleri

Filmografisi

Oyuncu olarak rol aldığı filmler

• 1918: Beranien Düşesi / Berlin
• 1922: Istırap / Samson
• 1922: Boğaziçi Esrarı: Nur Baba / The Bosphorus Mystery
• 1923: Ateşten Gömlek
• 1923: Kız Kulesinde Bir Facia
• 1928: Ankara Postası
• 1940: Şehvet Kurbanı
• 1943: Kıskanç

Yönetmenliğini yaptığı filmler

• 1918: Kara Lale Bayramı
• 1918: Şeytana Tapanlar
• 1919: Samsun
• 1922: İstanbul'da Bir Facia-i Aşk
• 1922: İstanbul'da Izdırap
• 1941: Kahveci Güzeli

Yapımcılığını üstlendiği filmler

• 1919: Samsun
• 1919: Otoritem boş
• 1934: Aysel Bataklı Damın Kızı

Senaryo ve yönetmenliğini yaptığı filmler

• 1922: Boğaziçi Esrarı
• 1922: İstanbul'da Bir Facia-i Aşk
• 1923: Kız Kulesi'nde Bir Facia
• 1923: Ateşten Gömlek
• 1923: Leblebici Horhor
• 1924: Sözde Kızlar
• 1928: Ankara Postası
• 1931: İstanbul Sokaklarında
• 1932: Kaçakçılar
• 1932: Bir Millet Uyanıyor
• 1933: Leblebici Horhor Ağa
• 1934: Aysel Bataklı Damın Kızı
• 1939: Bir Kavuk Devrildi
• 1951: Evli mi Bekar mı
• 1953: Halıcı Kız

Diğer önemli filmleri

• 1919 Samson (Almanya'da)
• 1925 Tamilla (SSCB'de)
• 1926 Spartakus (SSCB'de)
• 1926 Beş Dakika (SSCB'de)
• 1929 Ankara Postası (İngiltere'de)
• 1938 Aynaroz Kadısı
• 1939 Allah'ın Cenneti
• 1939 Tosun Paşa
• 1940 Şehvet Kurbanı
• 1941 Kahveci Güzeli
• 1945 Yayla Kartalı
• 1946 Harman Sonu
• 1947 Kızılırmak Karakoyun 

Sanat Yönetmeni

• 1923: Aysel Bataklı Damın Kızı

Kitapları

• 1975: "İnsan ve Tiyatro Üzerine Gördüklerim" (anılar)
• 1989: "Benden Sonra Tufan Olmasın: Muhsin Ertuğrul’un Anıları" (Haz: Özdemir Nutku, Efdal Sevinçli)

Ayrıca bakınız

Afife Tiyatro Ödülleri Muhsin Ertuğrul Özel Ödülü
Afife Tiyatro Ödülleri kapsamında, ödüllerin başlatıldığı 1997 yılından bu yana verilmekte olan özel ödüldür. 

Muhsin Ertuğrul anısına koyulan bu ödül, her sene yaşamı boyunca tiyatro dalında başarılı çizgisini sürdürmüş ya da tiyatro sanatına katkıda bulunmuş kişi açıklamasıyla verilir. 

Diğer özel ödüllerde olduğu gibi, bu ödülde de adaylık açıklanmaz. Bunun yerine, seçici kurul o sene ödüle layık görülen kişiyi, tüm özel ödül sahipleri ve diğer kategorilerdeki adaylarla birlikte, ödül töreni öncesinde açıklar.