Aziz Nesin

 

‘Aziz Nesin‘ adıyla tanınan Mehmet Nusret, 20 Aralık 1915’de Giresun’da dünyaya geldi. 1925‘te İstanbul, Süleymaniye’deki Kanuni Sultan Süleyman İptidai Mektebi’nin (sonradan ismi İstanbul 7. İlkokul olarak değiştirildi) 3. sınıfına devam etti. Darüşşafaka Lisesi’nde 2 yıl okuyan Nesin, 1935‘de Kuleli Askeri Lisesi‘nden mezun oldu ve 1937‘de Ankara Harp Okulu‘nu Asteğmen olarak bitirdi. Aynı anda Güzel sanatlar Akademisi Süsleme Bölümü’ne de devam eden Nesin, 1939‘da Askeri Fen Okulu‘nu bitirdi. Asteğmen olarak orduya katılan Nesin, İkinci Dünya Savaşı sırasında Trakya’daki Çadırlı Ordugah'ta 2 yıl görev aldıktan sonra, 1942‘de atandığı Erzurum Müstahkem Mevkii İstihkam Taburu Bölük Komutanlığı’nda bir bomba kazasında yaralandı. 1944‘de Ankara’da Harp Okulu’nda açılan ilk tank kursuna katılan Nesin, o yıl Zonguldak’ta uçaksavar top mevzileri yaptırmakla görevlendirildi ve Üsteğmen rütbesinde iken görev ve yetkisini kötüye kullandığına dair bir suçlamayla askerlikten uzaklaştırıldı.

Gazeteciliğe başlayan Aziz Nesin, 1945’de Sedat Simavi’nin çıkardığı Yedigün Dergisi’nde redaktörlük ve yazarlık yapmaya başladı. Profesyonel olarak oyun yazarlığı yapan Nesin, Karagöz gazetesinde çalıştıktan sonra Tan gazetesinde köşe yazarlığına başladı. (Tan Gazetesi bir grup üniversiteli genç tarafından 1946’da yakıldı.) Cumartesi adında haftalık bir magazin dergisi çıkarmaya başladı fakat derginin 8 sayı sonra sona ermesinin ardından, Vatan gazetesinde çalışmaya başladı ve ilk bağımsız yapıtı olan ‘Parti Kurmak Parti Vurmak’ adlı 16 sayfalık bir broşürü yayınladı.

Yine 1946’da Sabahattin Ali ile ‘Markopaşa’ isimli ses getiren bir mizah gazetesi çıkarmaya başladı. Dergi, dönemin politikacılarına yaptıkları eleştiriler sonucu kapatılmalarla ve birçok davayla karşılaşmasına rağmen yüksek satış rakamlarına ulaştı fakat Aziz Nesin, Nereye Gidiyoruz? başlıklı yazısı nedeniyle 12 Ağustos 1947’de on ay ağır hapis ve 3 ay 10 gün Bursa Emniyet-i Umumiye Nezareti altında bulundurulma cezası aldı. 

Nesin, 1948’de taşlama türündeki Azizname isimli ikinci kitabını yayımladı. Bu kitabı yüzünden 4 ay boyunca tutuklu olarak yargılanan Nesin, bu davada ceza almadı fakat 1949 yılında Mısır Kralı Faruk, İngiltere Prensesi Elizabeth ve İran Şahı Rıza Pehlevi’nin bir olarak Ankara’daki elçilikleri aracılığıyla Türkiye Dışişleri Bakanlığı’na aşağılandıkları gerekçesiyle resmen başvurmaları üzerine açılan dava sonucu 6 ay hapis cezası aldı.

1952’de Levent’te Oluş Kitabevi’ni açtı ve 1953’de ise bir ortakla Beyoğlu’nda ‘Paradi Fotoğraf Stüdyosu’nu kurdu. 1954’te Akbaba dergisinde takma adlarla öyküler yazmaya başlayan Nesin, 1955’de İstanbul’daki azınlıkların ev ve dükkanlarının yakılıp yıkıldığı 6-7 Eylül Faciası nedeniyle, suçlu olduğu iddia edilerek Sıkı Yönetimce tutuklandı.

Röportaj ve fıkra ve gülmece öyküleri; 

• Dolmuş (1955), 
• Yeni Gazete (1957), 
• Akşam (1958), 
• Tanin (1960), 
• Günaydın (1969), 
• Aydınlık (1993) 

gibi dergi ve gazetelerde yayımlanan Nesin, Çağdaş Türk edebiyatının tanınana bir ismi haline geldi. 1956‘da Kemal Tahir’le birlikte Düşün Yayınevi’ni kurdu ve 1958’de ‘Dolmuş-Karikatür’ dergisi ile birleşti (Yayıncılığa, yayın evinin şubat 1963’de yanmasına kadar tek başına devam etti). 1962’de ‘Zübük’ adlı mizah dergisini çıkarmaya başladı ve dergi 42 sayı ürettikten sonra kapandı.

Yeni Gazete, Akşam ve Tanin’de günlük köşe yazıları yazmaya devam eden Nesin, 1956’da Bordighera, İtalya’da yapılan ve 22 ülkenin katıldığı Uluslararası Gülmece Yarışması’nda ‘Kazan Töreni’ adlı öyküsüyle ‘Altın Palmiye’ ödülü kazandı. Ertesi yıl aynı ödülü ‘Fil Hamdi’ adlı öyküsüyle 2. kez kazanan Nesin.

1965’de pasaport alma hakkını elde eden Nesin, davet edildiği Berlin ve Weimar’daki Antifaşist Yazarlar Toplantısı‘na katıldı ve altı ay içerisinde Polonya, Sovyetler Birliği, Romanya ve Bulgaristan’ı ziyaret etti. 1966 yılında ‘Vatani Vazife’ adlı öyküsüyle Bulgaristan’da yapılan Uluslararası Gülmece Yarışması’nda 1.lik ödülü olan Altın Kirpi‘yi kazanan Nesin, 1968’de Üç Karagöz isimli oyunuyla Milliyet Gazetesi’nin açtığı ‘Karagöz Oyunu Yarışması’nda 1. oldu. Nesin, 1969’da ‘İnsanlar Uyanıyor’ isimli öyküsüyle Moskova’da yapılan Uluslararası Gülmece Yarışması’nda Krokodil birincilik ödülünü, 1970’de Çiçu adlı oyunuyla ise Türk Dil Kurumu Oyun Ödülü’nü kazandı.

1972’de yoksul ve kimsesiz çocukların bakım ve eğitimlerinin karşılanması amacıyla Nesin Vakfı’nı kuran Aziz Nesin, tüm kitaplarının gelirlerini buraya yatırdı. Vakıf, 1976-1980 boyunca her yıl, o yılın edebiyat ürünlerinden seçmelerin bulunduğu ‘Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı’nı yayınladı.

Aziz Nesin, 1974’de Asya-Afrika Yazarlar Birliği’nin verdiği Lotus ödülünü kazandı ve ödülünü Filipinler’in başkenti Manila’da yapılan bir törenle aldı. 1976’da Gabrovo, Bulgaristan’da düzenlenen ‘Gülmece Kitabı Uluslararası Yarışması’nda 1. oldu ve Hitar Petar ödülünü kazandı. 1977’de Türkiye Yazarlar Sendikası Başkanı seçilen Nesin, 1978’de Madaralı Roman Ödülü’nü ‘Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz’ adlı romanıyla kazandı. 1982’de Vietnam’da yapılan Asya-Afrika Yazarlar Birliği toplantısına katılan Nesin, buradan dönerken kalp hastalığı nedeniyle Moskova’da hastaneye kaldırıldı ve ‘Kalp Hastalıkları Araştırma Merkezi’nde bir ay boyunca tedavi gördü.

1983‘de Amerika Birleşik Devletleri’nde İndiana Üniversitesi’nin düzenlediği uluslararası toplantıya çağrılan fakat pasaportu geri alındığı için bu toplantıya katılamayan Nesin, 70. doğum gününü Şan Sinema Salonu’nda kutladı. 1985’te TÜYAP’ın düzenlediği ‘Halkın Seçtiği Yılın Yazarı’ ödülünü kazandı ve aynı yıl İngitere’de Pen Kulüp Onur Üyeliği’ne seçildi.

1989‘da ‘Demokrasi Kurultayı’nın toplanmasında etkin görev alan ve oluşturulan ‘Demokrasi İzleme Komitesi’nin iki başkanından biri olan Nesin, yine 1989’da Sovyet Çocuk Fonu tarafından ilk kez verilen ‘Tolstoy Altın Madalyası’na değer görüldü.

75. yaşını 19 Mart 1990’da Ankara Sanat Kurumu’nda kutladı. 2 Temmuz 1993’de Sivas’da düzenlenen Pir Sultan Abdal etkinliklerine katılan Aziz Nesin, o sırada gerçekleşen ve 37 aydının yaşamını yitirdiği Madımak Oteli katliamından sağ olarak kurtuldu.

Aziz Nesin, imza günü ve söyleşi için gittiği Çeşme, Alaçatı’da 5 Temmuz’u 6 Temmuz’a bağlayan gece sabaha karşı geçirdiği kalp kriziyle vefat etti. 6 Temmuz’da Çeşme Cumhuriyet Savcısı’nın isteğiyle otopsi yapılmak üzere İstanbul Çapa Tıp Fakültesi’ne getirilen Nesin, 7 Temmuz günü, vasiyeti gereği hiçbir tören yapılmadan ve yeri belli olmayacak şekilde Çatalca’daki Nesin Vakfı’nın bahçesine gömüldü.

Geniş Bilgi

Subayken yazmaya başladığı için asıl adı Mehmet Nusret Nesin yerine “Aziz Nesin” takma adını benimsedi. Öte yandan yazılarında Aziz Nesin yanında Ateş Sin, Ayşegül, Battal Bataner, Bedri Birdirbir, Falan, Daver Devletlü, Hakkı Haklar, Kerim Kihkih, Hasan Dene Gör gibi imzalar da kullandı.

İlkokulu Kanuni Sultan Süleyman İptidai Mektebi (1925), Darüşşafaka Lisesi, Vefa ve Davutpaşa Ortaokulu (1929), Çengelköy Askeri Ortaokulu’nda (1930) okudu. Kuleli Askeri Lisesi’ni (1935), Harp Okulu’nu (1937) bitirdi. Ayrıca Fen Tatbikat Okulu’nu bitirdi (1939). İstihkâm subayı oldu (l940). İki yıl İstanbul Güzel Sanatlar Akatlemisi’ne devam etti. Subaylıktan ayrıldı (1944).

Aziz Nesin edebiyata şiirle başladı (1944, Yenigün), bu dergide Vedia Nesin adıyla şiirler yayımladı. Karagöz ve Yedi gün'de redaktörlük ve Tan gazetesinde köşe yazarlığı yaptı (1945). Gazetenin kapatılması üzerine bakkallık, muhasebecilik, fotoğrafçılık, kitapçılıkla uğraştı. Sabahattin Ali, Rıfat Ilgaz’la birlikte Markopaşa (sonra Malumpaşa, Merhumpaşa) dergisini çıkardı. Bir yazı nedeniyle 10 ay hapis, 13 ay Bursa’ya sürgün cezası aldı (1947). Ayrıca Politzer’den yaptığı bir çeviri yüzünden de 16 ay hapse mahkûm edildi (1950). Hapisten sonra Akbaba , Dolmuş, Yeni Gazete (1955), Akşam (1958), Tanin (1960) Günaydın (1969), Vatan (1976-1978) gibi dergi ve gazetelerde gülmece öyküleri yayımladı. TYS’nin iki dönem (1977-1980), (1985-1988), genel başkanlığını yaptı. 1984’te askeri yönetime karşı sivil bir girişim olarak “Aydınlar Dilekçesi”nin hazırlanmasını sağladı. Daha sonra Demokrasi Kurultayı düzenledi, Demokrasiyi İzleme Komitesi’nin oluşması için çalıştı. Kurucularından olduğu Aydınlık gazetesinde yazmaya (1993) başladı.

1993 temmuzunda Sivas Madımak Oteli’nde 34 aydının yakıldığı “Sivas Toplukıyımı”ndan kılpayı kurtuldu. Ancak iki yıl sonra bir imza günü sonrası Çeşme’de kalp krizi sonucu yaşamını yitirdi.

Aziz Nesin, Kemal Tahir’le birlikte nedeni belli olmayan bir biçimde yanan Düşün Yayınevi’ni kurdu (1956). 1972’de Nesin Vakfı’nı kurdu. Türkiye’de ve başka ülkelerde yayımlanacak kitaplarının, oynanacak oyunlarının her türlü telif haklarını bu vakfa bıraktı. Bu vakfın amacı “her yıl alınacak dört kimsesiz ve yoksul çocuğu, ilkokuldan başlatarak yüksek okulu, meslek okulunu bitirinceye, ya da bir meslek edininceye dek, her türlü gereksinimlerini sağlayarak barındırmak, yetiştirmek” oldu. İlki 1976’da çıkan birkaç yıl yayımlanabilen Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı’’nı yayımladı.

Dünyaca tanınan güçlü bir gülmece yazarı oldu. 120’nin üzerinde kitap yazdı. Ölümünden sonra yazdığı ama yayımlamadığı eserleri oğlu Ali Nesin tarafından yayımlanıyor.

Aziz Nesin, çağdaş Türk gülmece edebiyatının kurucusu; öykücü, romancı, şair, gazeteci, köşe yazarı, oyun yazarı, yayımcı, eğitimci, senaristtir.

Tüm yaşamı yazı masasıyla matbaalar arasında geçen, toplumcu düşünceyi kitaplardan çok yaşamın acı deneylerinden öğrenen, bu acı deneyleri okurlarını güldürerek paylaşan, onları düşündüren yazardır. Aynı zamanda “gülümseten öfke”dir.

Demirtaş Ceyhun’un da bir kitabına verdiği adla “Çağımızın Nasrettin Hocası Aziz Nesin”dir. Aziz Nesin “Ben bir simyacıyım, gözyaşlarımı gülmeceye çevirerek dünyaya sundum” der. Bu, ömrü baskı, acı ve çileyle geçen yazarın simgesel anlatımıdır. O, yazı hayatına şiirle başlasa da onun dünyaca tanınan en büyük yönü gülmece yazarlığıdır.

Zekeriya Sertel onun BabIâli’ye gelişini şöyle anlatır: “Aziz Nesin, BabIâli’ye, savaşın son yıllarında gelmişti. İlk başvurduğu yer. Yedi gün dergisiydi. Bu derginin sahibi Sedat Simavi, benim çok yakın dostumdu. Bir gün bana bu yeni kabiliyetten söz açtı ve onu Babıâli’de eşi görülmemiş, değerli bir yazar olarak vasıflandırdı. Yedigün Aziz Nesin’e dar geliyordu.” Dar gelir, çünkü uzun yaşamak ve çok ürün ortaya koymak ister: “Belki de ben bu öyküleri yazabileyim diye bunca uzun yaşadım, salt bu öyküleri değil, bu romanları, bu oyunları, bu şiirleri yazabilmek için ve dünyayı karıştırıp düzeltmek ve güzelleştirmek umudu için...” 1945’lerden bu yana gülmece yazıları toplumumuzun her kesimine dalga dalga yayılan bir etkiye sahip oldu.

Eserlerinden anlattığı kişiler, yergiye elverişli tiplerdir. Bu gülmecenin son derece abartma götüren bir başka yanıyla birleşince, en çok okunan eserler ortaya çıktı. İşte bu yönleriyle Aziz Nesin, edebiyatımızın en çok yazan, en çok okunan yazarlarının başında gelir.

Aziz Nesin gülmece anlayışını da şöyle açıklar: “Benim gülmecem, 1. Geleneksel Türk halk gülmecesinden kaynaklanır, 2. Toplumun sorunlarından esinlenir, 3. Çağdaş dünya insanlarının sorunlarını anlatır. Kısacası yaptığım, halk gülmecesidir.”

Halk gülmecesini de şöyle açıklar: “Bir işe yarayan, bir işlevi olan gülmece.” İşlevse, “İnsanları güldürme yoluyla düşündürmeye yarar. Demek bana göre gülmece bir araç, düşünmek amaçtır. Gülmecelerimle, okurlarıma şunu düşündürmek istiyorum: Yaşadığımız toplum ve bu toplumsal yapı adaletli değildir ve içinde bulunduğumuz koşullar da güzel değildir. Adaletsizliklerden, çirkinliklerden kurtulmak için, başta kendimiz olmak üzere, çevremizi, toplumumuzu, dünyamızı değiştirme özlem ve isteği yaratmak.” (Yetmiş Beşinci Yaşında Aziz Nesin, haz. Alpay Kabacalı, Tüyap 1990).

Bunun için de ne yaşarsa, onu yazar. Yaşamında boyun eğmeyen yanı eserlerine de yansır. Yazarlık serüveni eserlerinin içeriğiyle örtüşerek, onu evrenselliğe taşır. Aslında eserlerindeki gülmece öğesi olayın kendindedir. O nedenle de halk nerede komik bir olayla karşılaşsa, “Tam Aziz Nesin'lik olay” der.

Aziz Nesin'in Eserleri

Öykü:

• Geriye Kalan (1948),
• İt Kuyruğu (1955),
• Yedek Parça (1955),
• Fil Hamdi (1955),
• Damda Deli Var (1956),
• Koltuk (1957),
• Kazan Töreni (1957),
• Toros Canavarı (1957),
• Deliler Boşandı (1957),
• Mahallenin Kısmeti (1957),
• Ölmüş Eşek (1957),
• Hangi Parti Kazanacak (1957),
• Havadan Sudan (1958),
• Bay Düdük (1958),
• Nazik Alet (1958),
• Gıdıgıdı (1959),
• Aferin (1959),
• Kördöğüşü (1959),
• Mahmul ile Nigâr (1959),
• Gözüne Gözlük (1960),
• Ah Biz Eşekler (1960),
• Yüz Liraya Bir Deli (1961),
• Bir Koltuk Nasıl Devrilir (1971),
• Biz Adam Olmayız (1972),
• Sosyalizm Geliyor Savulun (1965),
• İhtilâli Nasıl Yaptık (1965),
• Rıfat Bey Neden Kaşınıyor (1965),
• Yeşil Renkli Namus Gazı (1965),
• Bülbül Yuvası Evler (1968),
• Vatan Sağolsun (1968),
• Yaşasın Memleket (1969),
• Büyük Grev (1978),
• El ayvan Deyip Geçme (1980),
• 70 Yaşım Merhaba (1984),
• Kalpazanlık Bile Yapılamıyor (1984),
• Maçinli Kız İçin Ev (1987),
• Nah Kalkınırsın (1988).
• Borçlu Olduklarımız
• Gerçeğin Masalı
• İstanbul'un Halleri
• Memleketin Birinde
• Şimdi Avrupa

Roman:

• Kadın Olan Erkek (1955),
• Gol Kralı Sait Hopsait (1957);
• Erkek Sabahat (1957),
• Saçkıran (1959),
• Zübük (1961),
• Şimdiki Çocuklar Harika (1967),
• Tatlı Betüş (1974),
• Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz (1977) ,
• Surnâme (1976),
• Tek Yol (1978). 

Anı

• Bir Sürgünün Hâtıraları (1957) ,
• Böyle Gelmiş Böyle Gitmez (1. bölüm 1966, 2. bölüm 1976),
• Poliste (1967),
• Yokuşun Başı (1982),
• Salkım Salkım Asılacak Adamlar (1987),
• Rüyalarım Ziyan Olmasın (1990).

Masal:

• Memleketin Birinde (1953)
• Hoptirinam (1960)
• Uyusana Tosunum (1971)
• Aziz Dededen Masallar

Taşlama:

• Azizname (1970)

Fıkra:

• Nutuk Makinası (1958)
• Az Gittik Uz Gittik (1959)
• Merhaba (1971)
• Suçlanan ve Aklanan Yazılar (1982)
• Ah Biz Ödlek Aydınlar (1985)
• Korkudan Korkmak (1988)

Gezi:

• Duyduk Duymadık Demeyin (1976)
• Dünya Kazan Ben Kepçe (1977)

Oyun:

• Biraz Gelir misiniz (1958)
• Bir Şey Yap Met (1959)
• Toros Canavarı (1963)
• Düdükçülerle Fırçacıların Savaşı (1968)
• Çiçu (1970)
• Tut Elimden Rovni (1970)
• Hadi Öldürsene Canikom (1970)
• Beş Kısa Oyun (1979)
• Bütün Oyunları (Adam Yayınları)(1982)

Şiir:

• Sondan Başa (1984)
• Seviye On Ölüme Beş Kala (1986)
• Kendini Yakalamak (1988)
• Hoşçakalın (1990).

Mektup:

• Aziz Nesin-Tahsin Saraç Mektuplaşmaları (ö.s. 1995)
• Aziz Nesin-Ali Nesin Mektuplaşmaları, Canım Oğlum, Canım Babacığım, (2 cilt, Adam Yayınları, ö.s. 2002)

Konuşma:

• İnsanlar Konuşa Konuşa (1988)
• Çuvala Dold urulmuş Kediler (1995)

Antoloji:

• Cumhuriyet Döneminde Türk Mizahı (1973),

Deneme:

• Sivas Acısı (1995)
• Çuvala Doldurulmuş Kediler