Ahmet Ağaoğlu (Ahmet Akif Ağaoğlu)

Ahmet Akif Ağaoğlu (Azerice: Əhməd bəy Ağaoğlu; Aralık 1869, Şuşa - 19 Mayıs 1939, İstanbul), Azerbaycan asıllı Türk siyasetçi, hukukçu, yazar ve gazeteci. Liberal Kemalizmin kurucusuydu.

Ahmet Ağaoğlu, 1869'da Azerbaycan'ın Şuşa şehrinde doğmuştur. Babası Mirza Hasan Bey, annesi Sarıca Ali adlı göçebe bir kavimden Taze hanımdır. Amcalarının Rusça, Arapça ve Farsça bilmeleri ve ailenin düzenlediği akşam sohbetlerinde metafizik ve ilmî konuların görüşülmesi Ağaoğlu'nun gelişiminde önemli yer tutar. 

Öğrenimine mahalle mektebinde başlamış ve babasından gizli Rusça dersleri almıştır. Babasının karşı çıkmasına rağmen dayısının desteğini alarak Rus tali mektebine yazılmıştır. 

1884'de buradaki eğitimini tamamlayarak Realne Uçilişe'ye başlamıştır. Reel ilimlerin ağırlıklı olduğu okulu başarı ile tamamlamış, 1887'de yüksek öğrenim için Petersburg'a gitmiş, fakat sağlığı nedeni ile geri dönmüştür. 

1888'de Paris'te hukuk mektebine başlamış, doğu kavimleri tarihi, Arapça, Acemce ve Türkçe dil derslerine devam etmiştir. Ağaoğlu 21 yaşında iken yazarlığa, Fransızca bir makale ile başlamıştır. 

Bir süre Paris'te gazetecilik de yapan Ağaoğlu 1894'de İstanbul'a gelmiştir. 4 ay sonra Tiflis'e gitmiş, Kafkas gazetesinde yazarlık yapmıştır. Bakü'de Rusça "Kaspy" adlı bir gazetede başyazarlık görevini almıştır. Gazete Azerbaycan Türklerinin hukukunu savunan ve çıkarlarına hizmet eden Rusça bir Türk organı haline getirilmiştir.

"Kaspy" gazetesinin sahibi olan Zeynel Abidin Takiyef, Türkçe yayın için uğraşmış ise de 1904 yılında meydana gelen Rus-Japon savaşı sonuna kadar beklemek zorunda kalmıştır. Savaş sonunda çarlığın yenik düşmesi ile tekrar girişimde bulunmuş, bu sefer başarılı olmuştur. 

Bütün Kafkasya'da ilk kez günlük Türkçe gazete olan "Hayat" çıkmaya başlamıştır. Hüseyinzade Ali Bey de bu gazetede göre almıştır. Bir yıl sonra Ahmet Ağaoğlu "İrşad" adlı yeni bir gazete çıkarmaya başlamıştır. 

Aynı zaman diliminde Kafkasya'da Ruslar Azerbaycan'a hakim olunca Sünnî-Şiî anlaşmazlığı başlamıştır. Kafkaslardaki Türkleri parçalamayı amaçlayan bu düşünceye karşı mücadele etmiştir. 

1905'de Bakü'de "fedai" adında gizli bir cemiyet kurmuş, Ermenilere karşı Türklere yaptıkları zulümleri fiili direnişlerle bir dereceye kadar durdurabilmiştir. 

1905'de Çar hükümetinin bir nazırlar komitesi kurması üzerine Kazan'dan giden heyete Yusuf Akçura Kafkasya ahalisini temsil edenler içinde ise Ahmet Ağaoğlu, Hüseyinzade Ali, Topçubaşı Meydan Bey seçilmişlerdir. Azerbaycan halkını bu komitede temsil etmiştir. 

Petrollü topraklar üzerindeki Türk halkını göç ettirme projesini, otuz beş günlük konuşma sonucu engellemiştir. 1908'de II. Meşrutiyetin ilânı ile İstanbul'a kaçan Ağaoğlu, Türk Ocağının kurucularındandır.

17 Kasım 1923 tarihli Resimli Gazete'nin 11. sayısında Ağaoğlu Ahmet Bey'e dair bir çizim.

"İslâm Aleminde Kadın" adlı Rusça risalesinde, İslâm'ın görüşlerinde ilerici olduğunu, Abbasi'nin orta devirlerine kadar bu ilerici hareketin devam ettiğini, daha sonra alimlerin ve şeyhlerin menfaatperestlikleri yüzünden gerilediğini ve çöktüğünü iddia etmektedir. Gazete ve dergilerde yayımlanmış makaleleri ve risaleleri vardır.

Liberal Kemalizm

Bakınız : Liberal Atatürkçülük

Liberal Atatürkçülük veya liberal Kemalizm, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucu ideolojisi olan Atatürkçülük ile özgürlük üzerine kurulu olan liberalizmin bileştirilmiş halidir.

Liberal Kemalizm, Türkiye'de cumhuriyetin henüz ilk dönemlerinde, Kemalist düşünceyi liberal bir açıdan Ahmet Ağaoğlu tarafından yorumlanması sonucu ortaya çıkmıştır. Ağaoğlu kendisini bir yandan "İnkılapçı ve Kemalist" olarak tanımlarken diğer yandan bir "Liberal Kemalizm" düşüncesi geliştirmeye çalıştı.

Hakkında Yazılanlar

Vefatının ardından Burhan Cahid, Ağaoğlu'nu “Yerini dolduramadığımız kuvvetli alimlerden biri idi.”, Ahmet İhsan “Yarım asır boyunca en verimli başmuharrirlerden biri idi.” cümleleriyle övmüştür. Nurullah Ataç, “Onun ölümü ile Türk basını en iyi başmakale muharrirlerinden birini kaybetti.” diye yazmış en şiddetli tartışmalarda bulunduğu Şevket Süreyya onu “Bir üstün adam” olarak nitelendirmiş ve “herkesin kaale almak zorunda olduğu millî meseleler aydını” şeklinde vasıflandırmıştır. 

Ağaoğlu, "İslâm’ın kilidi bizim ülkemizin ellerindedir" sözüyle Türkiye'de Sebilürreşad dergisi Mayıs 2020 sayısının kapağında yer aldı.

Fikir dünyası

Ahmet Ağaoğlu'nun fikir dünyası Cemaleddin Efgani, Abdürreşid İbrahim ve İsmail Gaspıralı'nın görüşleri ile şekillendirmiştir. Avrupa'ya tahsile giden ilk Azerbaycanlılardan olan Ağaoğlu Rusya Müslümanları kongresinin ilk fikir sahiplerindendir.

Eserleri

• 1901: İslamiyette ve İslam Aleminde Kadın (Rusça: Женщина по исламу и в исламе), M. Martirosyants Matbaası, Tiflis. Türkçesi: 1959'da İslamlıkta ve İslam Aleminde Kadın, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul; 1985'te İslamiyette ve İslam Aleminde Kadın, Birey ve Toplum Yayıncılık, Ankara[19]; 2022'de İslamiyette Kadın, Dorlion Yayınları, İstanbul
• 1902: İslam, Ahund ve Hâtifu'l-Gayb, Evelinci Şirket Matbaası, Bakü[20]
• 1925: Türk Teşkilat-ı Esasiyesi Şerhi, Ankara
• 1926-1927: Hukuk-ı Esasiye Ders Notları, Ankara. 2012'de Ahmet Ağaoğlu ve Hukuk-ı Esasiye Ders Notları (1926-1927), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul
• 1927: Üç Medeniyet, Türk Ocakları Merkez Heyeti Matbaası, İstanbul. 1945'te Üç Medeniyet, Semih Lütfi Kitabevi, İstanbul; 1972'de Üç Medeniyet, Millî Eğitim Yayınları, İstanbul; 2013'te ve 2020'de Üç Medeniyet, Doğu Kitabevi, İstanbul; 2021'de Üç Medeniyet, Nestor Yayınları, İstanbul;[21] 2024'te Üç Medeniyet, Kapra Yayıncılık, İstanbul
• 1929: İngiltere ve Hindistan, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul. 2023'te İngiltere ve Hindistan, Dorlion Yayınları, İstanbul
• 1930: Serbest İnsanlar Ülkesinde, Sanayii Nefise Matbaası, İstanbul; 2014'te ve 2016'da Serbest İnsanlar Ülkesinde, Gram Yayınları, İstanbul; 2020'de Serbest İnsanlar Ülkesinde, Mavi Gök Yayınları, İstanbul
• 1931-1932: Hukuk Tarihi (Hukuk Fak. Müderrislerinden Ağaoğlu Ahmet Beyefendinin takrirleridir), Hukuk Talebesi Cemiyeti Neşriyatı, İstanbul[22]
• 1932: Etrüsk medeniyeti ve bunların Roma medeniyeti üzerine tesiri, Türk Tarih Kurumu, Başvekâlet Müdevvenat Matbaası, Ankara[23]
• 1933: Devlet ve Fert, Sanayii Nefise Matbaası, İstanbul; 2021'de Bilgesu Yayıncılık, İstanbul
• 1934: 1500 ile 1900 arasında İran, Başvekâlet Matbaası, Ankara[24]
• 1939: Ben Neyim, Ağaoğlu Külliyatı, İstanbul; 2020'de Can Yayınları, İstanbul
• 1941: İran ve İnkılâbı, Ağaoğlu Külliyatı, Ankara
• 1941: Gönülsüz Olmaz, Zerbamat Basımevi, Ankara; 2020'de Can Yayınları, İstanbul
• 1942: İhtilâl mi İnkılâp mı, Alaeddin Kıral Basımevi, Ankara; 2022'de Mavi Gök Yayınları, İstanbul
• 1949: Serbest Fırka Hatıraları, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul; 1969'da Baha Matbaası, İstanbul; 1994'te, 2000'de, 2011'de, 2018'de ve 2021'de Serbest Fırka Hatıraları, İletişim Yayınları, İstanbul; 2022'de Serbest Fırka Hatıraları, Nestor Yayınları, İstanbul[25]
• 2007: Ümmetten Millete, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul
• 2010: Mütareke ve Sürgün Hatıraları, Doğu Kitabevi, İstanbul; 2013'te Mütareke ve Sürgün Hatıraları, Doğu Kitabevi, İstanbul
• 2019: Şuşa, Peterburg ve Paris Hatıraları, Çapar Yayınları, Bakü
• 2021: Malta Sürgünlüğünden - Gözümün Nurlarına Mektuplar, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul
• 2022: Türk Âlemi, Doğu Kitabevi, İstanbul